Nederland moet ‘actief coalities smeden’ en ‘investeren in publieke alternatieven’ voor AI, adviseert Adviesraad Internaiontale Vraagstukken (AIV). Precies dat gebeurt nu: TNO coördineert twee Europese projecten – LLMs4EU en MediSpeech – waarin Nederland 1,2 miljoen euro investeert om Europa’s digitale autonomie te versterken.
Die strategische keuze is niet toevallig. “AI/Data is één van de tien prioritaire sleuteltechnologieën binnen de Nationale Technologiestrategie van het Nederlandse kabinet”, aldus Frits Grotenhuis, directeur van Topsector ICT. “Daarnaast wordt momenteel onder regie van Topsector ICT hard gewerkt aan de totstandkoming van de Actieagenda AI/Data.”
De urgentie is groot, benadrukt AIV-voorzitter Bert Koenders. “Nederland moet binnen Europese kaders actief coalities smeden, investeren in publieke alternatieven en zich diplomatiek inzetten voor internationale afspraken die publieke waarden beschermen – zonder innovatie onnodig te remmen.” Zonder strategische inzet dreigt verlies van publieke grip op systemen die bepalen wat zichtbaar is, hoe besluiten tot stand komen en wie toegang krijgt tot essentiële voorzieningen.
De Nederlandse projecten vormen concrete invulling van wat de adviesraad bedoelt. Door technologie te ontwikkelen die uitlegbaar, controleerbaar en waarde-gedreven is, kan Europa een geloofwaardig alternatief bieden voor commercieel en geopolitiek gestuurde AI.
Europese talen als troef
Het LLMs4EU-project is het grootste van de twee initiatieven. Met een budget van bijna 40 miljoen euro uit het Digital Europe-programma verenigt het consortium organisaties uit meer dan 20 Europese landen. Hiervan is 2,7 miljoen euro gereserveerd voor het Nederlandse gedeelte van het onderzoek, waarvan TNO de penvoerder is.
Niet alleen de schaal maakt dit project bijzonder. LLMs4EU is een ambitieus Europees initiatief gericht op het ontwikkelen van grote taalmodellen (LLM’s) in open-source, die alle EU-talen ondersteunen, inclusief minderheidstalen. Waar Amerikaanse en Chinese systemen vooral gericht zijn op het Engels en een beperkt aantal andere talen, zet Europa in op meertaligheid als onderscheidend vermogen.
Alle modellen, trainingsdata en software worden binnen dit project openbaar beschikbaar gesteld, wat transparantie en aanpasbaarheid garandeert. Deze open-source benadering zorgt ervoor dat Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen hun eigen AI-toepassingen kunnen ontwikkelen zonder afhankelijk te zijn van gesloten systemen uit Silicon Valley of China.
De modellen worden daarnaast ontwikkeld in overeenstemming met Europese wet- en regelgeving, zoals de AI-verordening en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Dat is cruciaal, want AI-toepassingen grijpen diep in op publieke waarden: ze beïnvloeden wat zichtbaar is, hoe besluiten worden genomen en wie toegang krijgt tot voorzieningen.
Nederlands speerpunt
De Nederlandse betrokkenheid gaat verder dan alleen financiering. Naast TNO participeren bedrijven als KPN en kennisinstellingen zoals SURF, TU Eindhoven en de Universiteit Twente. Nederland beschikt volgens de AIV over stevige uitgangsposities – van kennisinstellingen en halfgeleidertechnologie tot ethisch AI-beleid en digitale infrastructuur. Deze brede coalitie toont aan dat Nederland die kwaliteiten nu daadwerkelijk inzet.
De Nederlandse onderzoekers focussen op dataverzameling, infrastructuur en het opzetten van een virtueel centrum voor de evaluatie van LLMs. Door deze evaluatiefunctie op zich te nemen, positioneert Nederland zich als kwaliteitsbewaker van Europese AI-systemen. Het project richt zich op vijf strategische sectoren: energie, telecom, toerisme, publieke dienstverlening en wetenschap. Door de open-source opzet kunnen Nederlandse bedrijven en onderzoeksinstellingen op de modellen voortbouwen en innovatieve toepassingen ontwikkelen.
Zorg krijgt AI-spraak
Parallel aan het LLM-project loopt MediSpeech, dat zich richt op een van de meest prangende problemen in de gezondheidszorg: de administratieve last. Tegenwoordig kunnen administratieve taken tot 30 procent van de werktijd van zorgverleners in beslag nemen, wat ten koste gaat van patiëntenzorg en bijdraagt aan burn-out onder artsen.
Het internationale samenwerkingsverband wil deze lasten drastisch verminderen door geavanceerde spraakherkenning en AI in te zetten. MediSpeech legt gesprekken tussen artsen en patiënten automatisch vast en genereert vervolgens klinische rapporten met behulp van grote taalmodellen. Het systeem integreert daarbij medische terminologieën zoals MesH, SNOMED, LOINC en ICD om consistente en interoperabele gegevens vast te leggen. Door deze automatisering kunnen zorgprofessionals zich meer richten op hun eigenlijke werk: patiëntenzorg.
Ook hier speelt Nederland een prominente rol. MEDrecord BV leidt het project, terwijl het AMC Amsterdam, HealthTalk.ai, ORTEC, Radboud Universiteit en de Universiteit Twente als Nederlandse partners participeren. TNO draagt bij met AI-ondersteunde spraakherkenning en tekstanalyses. In totaal zijn er 22 partners uit vijf landen betrokken. Het project loopt van januari 2025 tot december 2027 en wordt gefinancierd door het ITEA 4-programma.
Strategische autonomie in praktijk
Beide projecten passen in een bredere Nederlandse en Europese strategie om minder afhankelijk te worden van niet-Europese AI-technologieën. Door deel te nemen aan de ontwikkeling van Europese LLM’s vermindert Nederland de afhankelijkheid van buitenlandse systemen – precies wat de AIV bedoelt met het actief verminderen van afhankelijkheden.
De projecten sluiten volgens Grotenhuis naadloos aan op de Kennis- en Innovatieagenda (KIA) Digitalisering, die is opgesteld langs drie lijnen: innoveren in, met en reflecteren op digitale informatietechnologieën.
Topsector ICT steunt beide projecten financieel: 929.046 euro voor LLMs4EU en 350.734 euro voor MediSpeech. Dat is een investering in een digitaal soeverein Europa, met Nederland als een van de architecten – en tegelijkertijd een concrete uitvoering van de oproep van de AIV om politieke daadkracht te tonen in het internationale AI-landschap.